Tweemaal per jaar wordt de raad bijgepraat over het aardbevingsdossier door een ambtelijk team van experts. De informatiebijeenkomst op 15 februari stond in teken van het programma Nij Begun. Het hele programma werd in grote lijnen uitgelegd. Veel aandacht ging uit naar de Sociale Agenda en Economische Agenda die momenteel volop in de maak zijn.
Nij Begun (Nieuw Begin)
Op 22 januari hield staatssecretaris Vijlbrief een presentatie in Bad Nieuweschans. Dit was het symbolische startschot voor het programma Nij Begun. Het programma is de kabinetsreactie op onder andere het rapport Groningers Boven Gas dat op 24 februari 2023 werd gepresenteerd door de parlementaire enquêtecommissie. In dezelfde periode verscheen ook het rapport Ereschuld: Herstel en Perspectief voor Groningen. De kritiek op het aardgaswinningsbeleid die al jarenlang groeide vond een hoogtepunt in 2023. Het programma Nij Begun betekent een definitieve omslag in het beleid dat niet alleen inzet op een definitief einde van de aardgaswinning maar ook op een ruimhartige vergoeding voor schadeherstel (zowel materiaal als immaterieel) alsook op een menselijk beleid dat toegankelijk is en uitgaat van vertrouwen. Dit betekent ruimere vergoedingen, het stoppen met de juridificering van schadeclaims, de grotendeelse afschaffing van causaliteitstoetsen, aandacht voor de psychische lasten bij mensen, extra loketten en een betere stroomlijning van de schadeafhandelingen. Het totale pakket wordt verankerd in een wet zodat er garantie ontstaat voor de toekomst, ook als een volgend kabinet aantreedt.
Brede welvaart – toekomstperspectief
Het programma kijkt verder dan alleen schadeherstel en versterking. Het zet in op de toekomst van de regio door de ontwikkeling van brede welvaart. Dit gebeurt door 30 jaar lang fors te investeren in verduurzaming, technologische ontwikkeling, bedrijven, onderwijs en arbeidsparticipatie. Zodoende bestaat er dus naast schadeherstel en versterking een Sociale Agenda en een Economische Agenda. Het schadeherstel en de versterking hebben betrekking op vijf Groningse gemeenten. De Sociale en Economische Agenda’s hebben betrekking op alle tien Groningse gemeenten plus de drie Noord-Drentse gemeenten.
Voor beide agenda’s wordt jaarlijks 100 miljoen euro gereserveerd. Het geld is ondergebracht in enkele pijlers. Voor de Sociale Agenda zijn dit: 1. Verbeteren van (mentale) gezondheid. 2. Vergroten van leefbaarheid en sociale cohesie. 3. Kansen voor kinderen, jongeren en de volgende generatie en 4. Arbeidsparticipatie en armoedebestrijding. De Economische agenda is onderverdeeld in drie grote thema’s: 1. Duurzame energie. 2. Gezondheidstechnologie en preventieve gezondheid en 3. Landbouw en landelijk gebied.
Ambities ja, nu de uitvoering
Het proces van schadeherstel en versterkingsmaatregelen is al volop in gang gezet (lees ook: https://www.middengroningennieuws.nl/herstel-2024-vordering-maar-ook-zorgen-2/). Het kabinet streeft ernaar om tegen 2028 alle herstelwerkzaamheden te hebben uitgevoerd. Hoewel dit doel onrealistisch zou zijn en het proces naar verwachting veel langer zal duren, zijn de werkzaamheden al wel ver gevorderd.
Voor de Sociale en Economische Agenda is dit een heel ander verhaal. Er wordt veel geld ter beschikking gesteld. Echter, hoe dit geld precies moet worden benut, door wie, waar en wanneer moet voor een belangrijk deel nog worden uitgewerkt.
Veel geld, grote belangen
‘Een programma zoals dit is als een rijdende trein waar je op moet springen’. De voorstelling dat Groningen een pot geld krijgt waarmee het kan doen wat het wil, is enigszins misleidend. ‘Deze geldstromen zijn gekoppeld aan landelijke agenda’s die worden uitgerold’, aldus een ambtelijk expert. Zo zijn de energietransitie, de inzet op nieuwe zorgtechnologie en nieuwe landbouwtechnieken (Economische Agenda) geen regionale aangelegenheden, maar eerder nationale en internationale ontwikkelingen. De raad kreeg dan ook het advies om bij het opstellen van lokale plannen aan te haken op deze landelijke agenda’s om zoveel mogelijk te kunnen profiteren van de investeringskanalen.
Lokale startnotitie – organisatie is cruciaal
De raad kreeg de opdracht om een lokale startnotitie te ontwikkelen waarin alle ins and outs worden uitgewerkt. ‘Wat vinden wij als gemeente belangrijk? Welke doelstellingen hebben we? Waar liggen de uitdagingen? Welk beleid bestaat er al? Hoe geven we het proces bestuurlijk vorm? Hoe positioneren we ons in de regionale overlegstructuur? etc. Op deze wijze heeft de gemeente een duidelijke visie en kan het helder en gericht samenwerking zoeken en aanvragen voor middelen indienen.
Een belangrijk punt hierbij is ook de lokale inbreng vanuit de inwoners. De inspraak van inwoners is een belangrijke pijler in Nij Begun. Deze kan alleen gewaarborgd worden door de communicatie op lokaal niveau goed te organiseren en zo gezamenlijk tot een agenda te komen.
Sociale Agenda – Aanhaken op bestaand beleid
Voor de Sociale Agenda is een incidenteel budget van 500 miljoen euro gereserveerd en vervolgens 100 miljoen euro per jaar voor de periode tot 2056. Binnen de Sociale Agenda werd de raad geadviseerd om aan te haken op bestaand beleid dat zo extra stimulans kan krijgen. Met betrekking tot jongeren en armoedebestrijding kan er gedacht worden aan programma’s als Kansrijke Start of Tijd voor Toekomst. Met betrekking tot arbeidsparticipatie kan er extra geïnvesteerd worden in het BWRi Ontwikkelbedrijf of Werk in Zicht. Bij het thema gezondheid werd er geadviseerd om aan te haken bij het landelijke Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA).
Economische Agenda – Twee tranches
De economische agenda bestaat uit twee tranches: een budget voor 2024-2025 en vervolgens 100 miljoen euro per jaar voor de periode tot 2056. Het eerste budget zou als volgt zijn opgebouwd: 480 miljoen euro voor de uitbreiding van de Nedersaksenlijn en verdubbeling van de N33. 330 miljoen euro voor de zogenoemde ‘baanbrekende programma’s’ binnen het Nationaal Programma Groningen (waterstoftechnologie, zorgtechnologie, landbouwtechnologie, vrijetijdseconomie en circulaire economie) en 516 miljoen euro vanuit het Europese Just Transition Fund (JTF).
Organisatie en samenwerking
Een regionale startnotitie ligt inmiddels klaar. Het is nu dus zaak voor de raad en het college om een lokale startnotitie te ontwikkelen. Op basis hiervan kunnen gemeenten raakvlakken met elkaar zoeken en samenwerken. ‘Het vooral belangrijk dat we elkaar als gemeenten en provincie goed informeren en samen met elkaar bepalen wat we belangrijk vinden’, aldus Niels Joostens van de ChristenUnie. Tegelijkertijd mag er verschil bestaan tussen gemeenten. Het is niet de bedoeling dat er een uniform plan over de hele regio wordt uitgerold. De besluitvorming blijft behouden aan de raden en staten waardoor maatwerk en toespitsing binnen de gemeenten mogelijk moet kunnen zijn.
