In april deelde Jakob Klompien, Kwartiermaker van de Economische Agenda, de ambities voor een AI-factory in regio Groningen-Drenthe. De regio doet mee aan een Europees programma en wil Groningen positioneren als mogelijke plek voor een nationale AI-faciliteit. Deze faciliteit moet AI-diensten ontwikkelen en leveren aan bedrijven, kennisinstellingen en overheden in de regio.
Het zou gaan om een regionale co-financiering van 40 tot 60 miljoen euro vanuit het startkapitaal binnen de Economische Agenda. De totale investeringskosten worden op 160 tot 240 miljoen euro geschat. De regionale co-financiering zou dus een kwart van de totale investeringskosten zijn. Het Rijk zou een gelijke bijdrage moeten leveren. De rest van de investering zou uit Europese fondsen komen. Zowel de stuurgroep voor de Economisch Agenda als het bestuur van Nationaal Programma Groningen (NPG) hebben onlangs positief geadviseerd. Als het Rijk instemt wil een consortium bestaande uit SURF, TNO, AIC4NL en Samenwerking Noord voor het einde van juni een aanvraag indienen bij de Europese Commissie (EC).
Lees ook: Regio wil AI-Factory Groningen-Drenthe
Christen Unie stelt vragen
Tijdens de raadsvergadering op 5 juni stelde de ChristenUnie (CU) vragen over het proces. Hoewel de fractie in beginsel positief staat tegenover de plannen, mist het een gedegen onderbouwing en ook democratische inspraakmogelijkheden.
‘Wij ontvingen plotseling een brief onder embargo waarin we op de hoogte werden gesteld van de plannen. Vervolgens lazen we het in de media. Waar zijn de raden en staten? Ook binnen het regioberaad werd kritisch gereageerd. We hadden het prettig gevonden als wij bijvoorbeeld nog een zienswijze hadden kunnen indienen. Het gaat namelijk om een flinke investering’, aldus Niels Joostens, fractievoorzitter van de CU.
Besluitvorming
Klompien heeft begrip voor de wens vanuit de CU, maar wijst op de afgesproken procedure in de besluitvorming. ‘Deze investering wordt allereerst gedaan vanuit de eenmalige impuls van 250 miljoen euro (en niet de jaarlijkse 100 miljoen euro). Dit onderscheid is van belang omdat beide zaken met een eigen besluitvormingsprocedure werken. Dit startkapitaal is bedoeld voor investeringen in acute ontwikkelingen die niet kunnen wachten en is strikt genomen onder beheer van het NPG. De besluitvorming wordt gedaan door de NPG-commissie en de Stuurgroep Economische Agenda. In deze stuurgroep zijn alle gemeenten, waterschappen en de Rijksoverheid vertegenwoordigd. Beiden commissies geven advies en leggen dit voor aan de staatssecretaris. Wij proberen tijdens dit proces altijd zoveel mogelijk consensus te bereiken.’ Voor de plannen van de AI-factory is volgens de kwartiermaker volledige unanimiteit. De besluitvormingsprocedure voor de jaarlijkse 100 miljoen euro wordt later dit jaar uitgewerkt. Raden en staten zullen hierbij worden betrokken.
Meerwaarde voor de regio
De fractie van de CU vraagt daarnaast om een betere onderbouwing van de plannen. ‘Ook wij zien veel kansen voor kunstmatige intelligentie, maar er wordt veel geld toegezegd zonder goed te onderbouwen wat het nu precies voor de regio gaat opleveren. De fractie vreest dat de toegevoegde waarde van de faciliteit mogelijk teveel blijft hangen rondom de grote spelers zoals het Zernike.
Ook de beoordelingscommissie van het NPG legde hier de vinger op. Volgens de commissie moet de faciliteit zoveel mogelijk ten goede moet komen aan de brede welvaart in de regio, bijvoorbeeld door werkgelegenheid, een goede aansluiting met het MKB, het doorontwikkelen van start-ups of koppeling met onderwijsprogramma’s. Dit is immers de doelstelling van de Economische Agenda. De commissie stelt dat er afspraken nodig zijn om de toegang van regionale partijen tot de faciliteit te garanderen. Daarnaast vraagt ook de commissie om een nadere uitwerking van de businesscase waarin onder meer langdurige financiering en mogelijke risico’s worden opgenomen.
Zodoende heeft de stuurgroep enkele voorwaarden opgesteld. Evenredig aan de co-financiering zou een deel van rekenkracht en expertise moeten worden ingezet voor regionale bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Ook zou het voor nu om een eenmalige investering gaan en zou de AI-faciliteit niet tot extra congestie op het stroomnet en verbruik van drink- en oppervlaktewater mogen leiden. Volgens Klompien past het elektriciteit- en drinkwaterverbruik binnen de huidige structuren in regio Groningen. Dit is juist een van de selling-points van deze locatie in de aanvraag bij de EC.
Veel vraag en grote kansen
Over de meerwaarde voor de regio is Klompien zeer optimistisch. ‘Wij zien veel vraag vanuit de samenleving. Denk aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Zij willen bijvoorbeeld het onderzoek LifeLines verder ontwikkelen. Of denk aan precisie-landbouw wat steeds belangrijker wordt, ICT-bedrijven die met grote datasets werken of bedrijven die modellen willen doorrekenen’.
‘Enorme toename aan R&D activiteit en groei in werkgelegenheid’
Ook de stuurgroep Economische Agenda ziet veel kansen. De stuurgroep kijkt naar clusters in Duitsland, Frankrijk en Spanje, waar men na de komst van een AI-faciliteit in die regio’s een enorme toename in R&D activiteiten waarneemt alsook een aanzienlijke werkgelegenheidsgroei. Daarnaast blijkt dat ook het MKB met inzet AI aanzienlijke productiviteitsgroei kan realiseren. De stuurgroep ziet de faciliteit als een strategisch instrument om economische groei, kennisontwikkeling en publieke innovatie te realiseren.
Expertise-team maakt het toegankelijk
Klompien: ‘Een belangrijk onderdeel van de AI-faciliteit is het expertise-team. De faciliteit betreft niet alleen een supercomputer die AI-modellen kan ontwikkelen en -diensten kan leveren. Er komt ook een expertise-team dat afnemers, waaronder het bedrijfsleven, begeleidt bij AI-toepassingen en het zakelijke eco-systeem rondom de faciliteit ontwikkelt. Niet iedereen heeft de kennis en vaardigheden in huis om met AI te werken. Dit expertise-team maakt het meer toegankelijk’.
‘Onzekerheden, ja, maar als we het niet doen missen we de boot’
Over het feit dat er onzekerheden kleven aan deze investering maakt de kwartiermaker geen geheim. ‘Iedereen wil graag een plan dat je helder van punt A naar punt B brengt, maar deze ontwikkelingen in AI gaan zo ontzettend snel, dat ik op veel vragen gewoon nog geen antwoord heb. Wat ik wel weet is dat ik de ontwikkelingen in ICT altijd heb onderschat. Vijfentwintig jaar geleden zei 80% van de Nederlanders dat ze geen mobiele telefoon zouden gebruiken. Het is schrikbarend hoe snel het is gegaan. Soms investeer je met de kennis van vandaag en weet je niet waar je uitkomt, maar een ding weet ik zeker: als we het niet doen missen we de boot.’
Uitkomst AI-faciliteit nog open
De aanvraag maakt onderdeel uit van de European High-Performance Computing Joint Undertaking (Euro-HPC), een Europees programma uit 2018 dat momenteel een flinke impuls krijgt omdat de EU haar afhankelijkheid van big-tech uit de Verenigde Staten (VS) wil verminderen en haar eigen technologische positie wil versterken. De inzet op AI-factories maakt hier onderdeel van uit. Of Groningen uiteindelijk de plek wordt waar de faciliteit wordt ontplooid staat nog open. Als de Rijksoverheid instemt wordt de aanvraag nog deze maand ingediend bij de EC. Het is dan aan Brussel om te kiezen welke aanvraag het meest succesvol is.
Open dialoog
Ondanks de enorme kansen – die ook de CU ziet – pleit de fractie voor een open dialoog in de gemeente over de implicaties van kunstmatige intelligentie op de samenleving. Denk aan de impact op de arbeidsmarkt, omgang met persoonlijke data of het verbruik van energie en drinkwater. ‘De AI-ontwikkeling is wereldwijd en niet te stoppen. De implicaties zijn groot en brengen ethische vraagstukken met zich mee. We moeten hier met elkaar als samenleving over in gesprek’, aldus Niels Joostens (CU).
