Gemeenten vrezen al enkele jaren voor het ‘ravijn-jaar’ in 2026. Als gevolg van een stevige krimp in het gemeentefonds en tekorten in de jeugdzorg ontstaan er bij veel gemeenten enorme financiële tekorten. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) pleit in Den Haag voor structurele oplossingen. Het kabinet kwam bij de voorjaarsnota met 3 miljard euro aan compensatie. Het ravijn-jaar lijkt daarmee voorlopig afgewend te zijn.
We spreken met het college bij de presentatie van de najaarsnota 2025, begroting voor 2026 en bezuinigingen voor de jaren daarna. ‘In 2023 voorspelden we voor 2026 nog een tekort van 10 miljoen euro. Nu houden we zelfs wat over. Nadenken over de toekomst wordt op deze manier wel koffiedik kijken’, aldus wethouder Ploeger.
Krimp van het gemeentefonds
Het Rijk bezuinigt in 2026 zo’n 2,4 miljard euro op het gemeentefonds. De bezuiniging anticipeert hiermee op een nieuwe financieringssystematiek. Volgens de VNG zijn gemeenten in Nederland voor 70% van hun uitgaven afhankelijk van dit fonds. De krimp zou betekenen dat driekwart van de gemeenten in de rode cijfers zou belanden.
Compensatie vanuit het Rijk
Het kabinet heeft de zorgen van de VNG serieus genomen en is bij de voorjaarsnota over de brug gekomen met cumulatief 3 miljard euro aan compensatiegelden tot en met 2027. Dit geld helpt om de terugval in het gemeentefonds te dempen en dient ter compensatie voor de kosten in de jeugdzorg. Zo heeft de gemeente Midden-Groningen 3,2 miljoen euro ontvangen ter compensatie voor jeugdzorg in 2023 en 2024, wat nu weggezet is in een ‘reserve jeugd’.
De oplopende kosten in de jeugdzorg zijn een belangrijk punt van discussie tussen de VNG en het Rijk. Gemeenten zijn sinds de decentralisatie van het sociale domein (2015) wettelijk verplicht om de jeugdwet uit te voeren, ook als er onvoldoende middelen vanuit het Rijk beschikbaar voor worden gesteld. Volgens de VNG lopen de tekorten in de jeugdzorg in 2028 op tot 3,2 miljard euro. De Hervormingsagenda Jeugd moet hier structureel verbetering in brengen, maar het zal nog enige tijd duren voordat dit rond is.
Nieuw bezuinigingspakket: 2027 en verder
Voor nu ziet de situatie er dus goed uit, maar vanaf 2028 ontstaan weer grote tekorten. Het college heeft daarom al een bezuinigingspakket opgesteld voor 2027-2029. Het betreft een nieuw – en meer bescheiden – bezuinigingspakket. Het pakket van vorig jaar, dat onder veel tijdsdruk moest worden opgesteld, stuitte het op veel kritiek in de raad. Met diverse moties en amendementen zijn toen diverse bezuinigingsmaatregelen afgeketst (lees ook: Raadsdebat Bezuinigingen 2025-2028). De raad wilde dat het nieuwe pakket met meer zorg en aandacht vorm zou krijgen. Daar is nu dus ook de ruimte voor.
In mei dit jaar kwam de raad met een voorstel om de maatregelen te toetsen aan brede welvaartsindicatoren, zodat de maatschappelijke impact van bezuinigingen goed in beeld is. Volgens wethouder Offereins heeft het college vooral geprobeerd om maatregelen met maatschappelijke impact te omzeilen en dit lijkt redelijk goed gelukt. ‘We zijn gaandeweg tot de conclusie gekomen dat we maatschappelijke organisaties grotendeels kunnen ontzien, door met name te kijken naar interne bedrijfskosten.’ Ruim 1 miljoen euro van de bezuinigingen wordt nu gedekt door andere keuzes in interne bedrijfsvoering. Volgens het college zullen de besparingen geen merkbare impact hebben op de dienstverlening.
Daarnaast wil de gemeente jaarlijks ongeveer een miljoen euro extra aan opbrengsten realiseren door een stapsgewijze verhoging van leges en belastingen, waaronder kosten voor vergunningen, toezicht en handhaving, de afvalstoffenheffing en de onroerend zaak belasting (ozb). De verhoging van de afvalstoffenheffing kon beperkt worden door enkele bezuinigingsmaatregelen (waaronder een vermindering van het aantal ophaalrondes) en de sterke stijging van de ozb in de afgelopen jaren is deels afgevlakt door deze te spreiden over meerdere jaren.
Een andere belangrijke besparing van meer dan een half miljoen euro betreft het beëindigen van de Collectieve Aanvullende Ziektekostenverzekering (CAZ). Volgens wethouder Offereins zijn de zorgpakketten de afgelopen jaren verschraald omdat steeds minder mensen er gebruik van maken en wegen de kosten niet meer op tegen de baten. Ook in andere gemeenten is de CAZ afgeschaft en merkt men weinig nadelige effecten, aldus de wethouder. Een vangnet blijft wel bestaan in de vorm van de bijzondere bijstand.
Het nieuwe bezuinigingspakket, evenals de begroting voor 2026 moet nog in de raad worden besproken.
Koffiedik kijken
Grote tekorten en dan toch plotseling een jaar positief afsluiten: ‘Een jojo-effect’ noemt wethouder Ploeger het, moeilijk uit te leggen aan inwoners en nadenken over de toekomst is wat dat betreft een beetje koffiedik kijken. ‘Mijn advies is om niet paniekerig allerlei ombuigingsvoorstellen doen, want dan ga je de voorzieningen aanpassen terwijl het niet echt nodig is, dat blijkt uit de afgelopen vier jaar wel’, aldus wethouder Ploeger.
Jeugdzorg: nog geen oplossing
Volgens wethouder Offereins is de gemeente al ver op weg met de hervormingsagenda (zoals gezinsondersteuning bij de huisarts, kind-ouder-ondersteuning op scholen en de training van sociale teams) en is het vooral wachten op het Rijk. ‘Dat gaat over de vraag: Wanneer vinden we dat iets met jeugdzorg moet worden opgelost? De jeugdwet is nu heel ruim. Als iemand met een hulpvraag bij de gemeente komt dan moet de gemeente hulp bieden. Wij vragen aan het Rijk eigenlijk om met een betere (strengere) definitie, want u vraagt teveel voor het geld dat u ons geeft’. Naar aanleiding van advies van de Commissie Van Ark is er compensatiegeld gekomen voor 2023 en 2024. Een structurele oplossing voor de jaren daarna ligt er nog niet.
Hieronder te beluisteren een interview met wethouder Markus Ploeger (financiën) over het gemeentefonds en een interview met wethouder Evert Offereins (sociaal domein) over de hervormingsagenda van de jeugdzorg.
