‘Het stroomnet piept en kraakt en als we niets doen hebben we tegen 2028 black-outs‘, dat was de boodschap van Enexis tijdens een informatiebijeenkomst voor de raad op 18 september. Sprekers waren Henk Schimmel en Joost Van Galen, vertegenwoordigers van Enexis. Volgens de sprekers is er naast de landelijke uitbreiding van het stroomnet vooral meer samenwerking nodig om juiste prioriteiten te stellen.
Stroomnet piept en kraakt
Het stroomnet in Nederland is overbelast. Er wordt meer energie opgewekt en gebruikt dan dat het onderliggende netwerk kan dragen, in een duur woord: ‘Net-congestie’. Het kan vergeleken worden met teveel autoverkeer op de weg, waardoor er files (opstoppingen) ontstaan en een overbelasting van het net kan leiden tot black-outs. In de laatste decennia is er in heel rap tempo heel wat verkeer bij gekomen.
Vanuit de klimaatdoelstellingen werken we toe naar een elektrificatie van onze samenleving (geen fossiele brandstof meer). De landelijke overheid verstrekt talloze subsidies om dit te stimuleren. Maar door deze enorme toename aan elektrische apparaten in onze samenleving (denk aan warmtepompen, elektrische auto’s, elektrische productieprocessen, datacenters) alsook de enorme groei van zonneparken en windmolenparken is de hoeveelheid elektriciteit op ons net in zeer korte tijd enorm vergroot: meer dan het elektriciteitsnet aankan. Voor zonneparken en windmolenparken geldt daarnaast dat de elektriciteit in pieken wordt aangeleverd (wanneer de zon schijnt of wind waait), wat het distribueren ervan extra uitdagend maakt. Het elektriciteitsnet is vaak niet ontworpen om zulke grote hoeveelheden stroom op een plek af te voeren. Hierdoor ontstaan knelpunten.
“Wij zijn nu al bezig met het afremmen van nieuwe klanten”
(Afbeelding presentatie Enexis: Rood wijst op capaciteitsproblemen op het elektriciteitsnet – september 2025)
Inmiddels staat een groot van Nederland bijna op slot. Enexis verwacht dat er in het huidige tempo overbelastingen van het net ontstaan in 2028 met black outs tot gevolg. “Wij zijn nu al bezig met het afremmen van nieuwe klanten”, aldus Schimmel. Dit betekent wachtlijsten voor woningbouw, verduurzaming van bedrijven of uitbreiding van scholen, oftewel een bottleneck voor alle toekomstige ontwikkelingen.
Om dit scenario af te wenden wordt er gekeken naar verschillende oplossingen.
Infrastructuur uitbreiden
De meest voor de hand liggende optie is het uitbreiden van het net. Landelijk worden alle zeilen bijgezet om de infrastructuur uit te breiden. Alleen al in de gemeente Midden-Groningen moeten er volgens Enexis in de periode tot 2050 ruim 200 verdeelstations bijkomen (momenteel staan er 395). Daarnaast moet er 416 kilometer aan laagspanningskabels en 179 transformatorhuisjes worden versterkt. Een enorme opgave dus en dit is alleen nog maar Midden-Groningen. Landelijk moet het hoogspanningsnet (TenneT) op 250 plekken worden verzwaard en moeten er volgens de Rijksoverheid zo’n 50 duizend nieuwe transformatorhuisjes worden gebouwd en 100 duizend kilometer kabel de grond in. “De uitbreiding van deze infrastructuur kost allemaal enorm veel geld en tijd”, aldus Schimmel.
Afname en terug-levering spreiden
Op korte termijn wordt vooral gekeken naar het beter benutten van de schaarse ruimte die er nog is. Dit betekent dat de productie en afname van elektriciteit beter moet worden gespreid over de dag om piekbelasting te voorkomen. Bijvoorbeeld door elektrische bussen ’s nachts opladen als er weinig afname is of zonne-energie tijdelijk opslaan in grote batterijsystemen. Dit vereist bovenal meer samenwerkingen afspraken tussen overheden, energieproducenten en grootverbruikers.
Ook wordt er gekeken hoe stroom beter kan worden gedeeld, bijvoorbeeld op bedrijventerreinen. “Stel je hebt een bedrijf met zonnepalen op je dak, maar je bent de hele dag betaald stroom aan het terug leveren aan het net, terwijl je buurman juist energie nodig heeft. Daar moeten we naar kijken, hoe we elkaar daar kunnen vinden”, aldus Marjolein Vulpes, fractievoorzitter voor de VVD in Midden-Groningen.
Prioriteit toekennen
Een steeds belangrijker onderdeel van het beleid betreft prioriteren. Het is nu eenmaal belangrijker dat er bijvoorbeeld een ziekenhuis wordt gebouwd dan een pretpark. Tot zeer recent werden nieuwe aanvragen voor een aansluiting op het net in volgorde van aanvraag behandeld. Netbeheerders zijn hiertoe verplicht volgens Europese wetgeving. Dit betekent: achter aansluiten in de rij, ongeacht of het om een datacenter, school, woonwijk of ziekenhuis gaat. tot kort geleden werkte dit nog, maar inmiddels komen maatschappelijke belangen steeds verder onder druk te staan. “Niet alles kan meer”, aldus Schimmel. Het wordt dus tijd om prioriteiten te stellen en deze bal ligt in eerste plaats bij overheden.
Provinciale Meerjarenprogramma’s Infrastructuur Energie en Klimaat (PMIEK)
Sinds 2021 zijn provincies begonnen met het opstellen van provinciale meerjarenprogramma’s voor infrastructuur voor energie en klimaat (PMIEK). Elke twee jaar volgt er een nieuwe PMIEK. Momenteel werken provincies aan PMIEK 3.0. De bedoeling is om bij overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties alle belangrijke informatie op te halen over plannen en ambities die invloed hebben op energieverbruik en -productie. Hiermee worden vervolgens scenario’s uitgewerkt die leidend zijn voor planningen en investeringen.
Marjolein Vulpes is naast fractievoorzitter ook projectleider voor de PMIEK in provincie Drenthe en legt uit: ‘Voor een zinvolle planning is het cruciaal dat alle kaarten op tafel liggen. Ook voor de uitbreiding van de infrastructuur is dit van groot belang. Dit gaat namelijk om grote bedragen aan gemeenschapsgeld. Je wil hier dus goed over nadenken om te voorkomen er straks verdeelstations worden gebouwd die vervolgens niet goed worden benut’, aldus Vulpes. Maar juist hier ligt volgens haar ook een moeilijkheid.
“Veel partijen houden de kaarten deels tegen de borst”
Volgens Vulpes is een van de grootste uitdagingen bij het opstellen van zo’n PMIEK het verzamelen van data. Het betekent namelijk dat overheden, bedrijven en organisaties hun plannen voor de toekomst openbaar moeten delen en niet zelden betreft dit gevoelige informatie. “Zo is de gemeente er bijvoorbeeld niet altijd happig om toekomstige plannen voor woningbouw bekend te maken, omdat dit speculatie op grondprijzen aanwakkert. Ook voor bedrijven geldt dat informatie gevoelig kan zijn. Zodoende houden veel partijen de kaarten deels tegen de borst. Terwijl het juist nodig is om vooruit te kunnen kijken”, aldus Vulpes.
Vloek of een zegen
Al met al is een ding duidelijk: alle zeilen moeten worden bijgezet om een scenario van toekomstige black-outs te voorkomen. Ook is er niet een technologische quick-fix. Meer samenwerking zal nodig zijn om het elektriciteitsnet te balanceren en overbelasting te voorkomen. Henk Schimmel deed een verrassende uitspraak aan het einde van de presentatie. Hij noemde net-congestie een zegen. “Het maakt mensen namelijk creatief.”
Wat kunt u zelf doen?
Enexis roept ook u op: ‘Maak bijvoorbeeld afspraken met uw buren over het moment waarop u uw auto oplaadt, zodat het niet op hetzelfde moment gebeurt.’ Of: ‘Is er een overschot van zonne-energie in uw buurt? Dan helpt het als bijvoorbeeld uw buren die stroom op dat moment gebruiken.’ ‘Gebruik uw elektriciteit zoveel mogelijk op die momenten dat u stroom opwekt met uw zonnepanelen. En heeft u batterijen of een andere opwek- of opslaginstallatie? Meldt dat dan bij www.energieleveren.nl. Op die manier krijgt Enexis beter zicht op de belasting van het stroomnet.’ Ook uw deelname is dus van belang.
De presentatie van Enexis kunt u hier inzien.
